کشورهای پیشتاز عرصه فناوری در اوج پیشرفت خود با معضلی بهنام زباله الکترونیک دست به گریبان هستند. در حالی که کاربران ابزارهای الکترونیک و اینترنت اشیا رو به فزونیاند، افزایش وسایل فناورانه و به روزرسانی دایمی آنها، باعث نارضایتی کاربران وسایل قدیمی شده و کنار گذاشتن این ابزارها موج زبالههای بازیافت نشده را تبدیل به یک سونامی میکند.
وجود مقادیر زیادی فلزات گرانبها در این زبالهها باعث شده به آنها «معدن شهری« نیز بگویند. افزایش میزان این زبالهها تنها بعد اقتصادی ندارد، بلکه علاوه بر هزینه هنگفتی که باید صرف بازیافت زبالههای الکترونیک شود این وسایل شامل مقادیر بالایی مواد شیمیایی از جمله سرب و جیوه و مواد سمی هستند که لزوم بازیافت این زبالهها را بیشتر میکند.
پسماند الکترونیکی شامل لامپ، قطعات کوچک فناوری اطلاعات، صفحه تصویر، تجهیزات تبادل حرارتی و تجهیزات کوچک و بزرگ الکترونیکی میشود که در این میان تجهیزات حرارتی و الکترونیکی بیشترین سهم را در تولید و دورریز پسماندهای الکترونیکی جهان به خود اختصاص دادهاند.
امروز در سراسر جهان 6/2 میلیارد کاربر تلفن هوشمند داریم ولی با توجه به پیوستن کشورهای در حال توسعه به صف خریداران این نوع گوشیها، گفته میشود این رقم تا سال 2020 به 1/6 میلیارد نفر میرسد و در این سال، تعداد گوشیهای هوشمند از غیرهوشمند پیشی خواهد گرفت. همچنین تخمین زده میشود تا پایان سال 2015، تعداد کاربران تبلت در جهان به بیش از یک میلیارد نفر برسد و تا سال 2018 نیز شاهد رقم 43/1 میلیاردی تعداد کاربران خواهیم بود. اکنون میتوان پیشبینی کرد که چه حجمی از زباله الکترونیک از بازار تبلت و تلفنهمراه برجای میماند.
پایش پسماندهای الکترونیکی در جهان، از تولید بیش از ۴۱ میلیون تن زباله الکترونیکی در جهان حکایت دارد و در این میان سهم هر ایرانی در تولید این زبالهها حدود هفت کیلوگرم است.
سهم ایران از تولید زبالههای الکترونیک
توسعه تولید محصولات الکترونیکی در جهان چالش پسماندهای الکترونیکی و دورریزی آنها را به دنبال دارد و این زبالههای الکترونیکی به دلیل ترکیبات خطرناک، آلودگیهای زیستمحیطی بسیاری را تولید میکنند.
درگاه پایش جامعه اطلاعاتی بر مبنای نظام پایش شاخصهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، آخرین وضعیت پایش پسماند الکترونیکی در جهان را منتشر کرد.
براساس بررسیهای صورت گرفته، در سال ۲۰۱۴ بالغ بر 8/41 میلیون تن پسماند الکترونیکی در جهان تولید شده که اروپا بیشترین سهم را در تولید و دورریز این زبالهها به خود اختصاص داده است.هماکنون تنها چهار میلیارد نفر از مردم جهان تحت پوشش قوانین ملی مرتبط با پسماند الکترونیکی هستند و این به معنای آن است که از هر هفت نفر در دنیا چهار نفر تحت پوشش این قوانین قرار دارند.
براساس این بررسیها، اروپا بیشترین تولیدکننده پسماند الکترونیکی در جهان با 6/15 کیلوگرم به ازای هر نفر است. پس از اروپا، قاره اقیانوسیه با 2/15 کیلوگرم پسماند به ازای هر نفر و آمریکا با 2/12 کیلوگرم به ازای هر نفر، در ردههای بعدی دورریزی و تولید پسماند الکترونیکی جهان قرار دارند.
در این میان قاره آسیا با 7/3 کیلوگرم به ازای هر نفر و آفریقا با 7/1 کیلوگرم به ازای هر نفر در تولید زبالههای الکترونیکی سهم دارند.
به گزارش مهر، حجم زبالههای الکترونیکی اضافی که از سوی سازمان حفاظت محیطزیست ایران اعلام شده و مربوط به اردیبهشتماه امسال میشود نشان میدهد که 40/7 کیلوگرم زباله الکترونیکی در کشور به ازای هر ایرانی تولید میشود و این به این معنی است که سهم ایران در تولید پسماندهای الکترونیکی از متوسط آسیا بالاتر و تقریبا دو برابر آن است.
بیشترین زباله الکترونیک در آمریکا و چین
تحقیق و گزارشی با عنوان «چشم ناظر زباله الکترونیک جهان» که توسط سازمان ملل متحد تهیه شده است، نشان میدهد آمریکا و چین 32 درصد تولید زباله الکترونیک جهان را به خود اختصاص دادهاند و در هریک از این کشورها به ترتیب 2/7 میلیون تن و 1/6 میلیون تن زباله تولید کردهاند. پس از این دو کشور ژاپن و آلمان قرار دارند و هندوستان نیز با تولید پنج درصد زباله الکترونیک جهان، در رتبه پنجم قرار گرفته است.البته اگر بخواهیم بر مبنای سرانه تولید زباله الکترونیک صحبت کنیم، کشورهای ثروتمند شمال و غرب اروپا از جمله نروژ، سوییس، ایسلند، دانمارک و بریتانیا در ردههای بالاتری قرار میگیرند و کمترین سرانه تولید زباله هم با 7/1 کیلوگرم مربوط به آفریقا میشود. گفتنی است در کل این قاره نیز 9/1 میلیون تن زباله تولید میشود.
بازیافت زبالههای الکترونیک
لزوم بازیافت زبالههای الکترونیک به مباحث زیست-محیطی بازمیگردد. تجهیزات قدیمی ممکن است دارای مقدار بالایی مواد شیمیایی باشند که از آن میتوان به سرب موجود در باتریها یا جیوه به کار رفته در صفحات نمایشگر فلت تلویزیونها اشاره کرد. اینجاست که بحث بازیافت یا از بین بردن آنها به شیوهای بهداشتی به میان میآید.
گزارش سازمان ملل نشان میدهد ارزش زبالههای الکترونیک قابل بازیافت که حیف و میل شده و هر سال دور ریخته میشود حدود 52 میلیارد دلار است که اگر این زبالهها با روش منطبق با محیطزیست مورد بازیافت قرار بگیرد، با ارزش حدود 300 تن طلا معادل 11درصد مجموع تولید جهانی طلا در سال 2013 برابری میکند. البته مقدار قابل توجهی از فلزات دیگر همچون آهن، مس و نقره و آلومینیوم را هم نباید نادیده گرفت.زبالههای الکترونیکی که گفته میشود تا سال 2018 به حدود 50 میلیون تن خواهد رسید، میزان بالایی از فلزات سمی را در خود جای داده است که این سموم به آب و خاک وارد میشوند. در حال حاضر سالانه چهار هزار و 400 تن CFC یا کلروفلوروکربن به اتمسفر وارد میشود که این موضوع بر لایه ازن تاثیرگذار است و بسیاری از فعالان عرصه فناوری را به فکر یافتن راهکارهایی برای حل این مشکل انداخته است.
گروهی از محققان یک موسسه فناوری در آلمان با کمک فناوری چاپ سه بعدی و استفاده از مواد قابل بازیافت و دوستدار محیطزیست در تولید وسایل فناورانه افتادهاند. فعالان عرصه فناوری نیز در این روش به جای استفاده از سیلیکون و فلزات سنگین، از مواد زیستی تخریبپذیر مانند نیمهرساناها و رنگهای تولیدشده از صمغهای گیاهان و عایقهای ساختهشده از ژلاتین بهره میبرند که تا سه سال دیگر وارد بازار میشوند.
به هر حال بیتوجهی به زبالههای الکترونیک دردسرهایی برای محیطزیست و همچنین اقتصاد کشورها ایجاد میکند پس بهتر است بار دیگر که خواستید تبلت، گوشی یا رایانه خانگی خود را عوض کنید کمی هم به سرانجام زبالههایی که ازآن باقی میماند، فکر کنید.